روزی که دکتر محمدجواد حق‌شناس برای نخستین بار در دوره جدید مدیریت شهری از اراده کمیسیون فرهنگی برای تحقق پهنه فرهنگی رودکی سخن به میان آورد، کمتر کسی شاید میتوانست باور کند این سخن‌ها به زودی اجرایی شده و کلنگ احداث پهنه رودکی پس از ده‌ها سال وقفه در یکی از مهم‌ترین مناطق مرکزی شهر تهران بر زمین زده می‌شود، امروز این پهنه شکل ماهیتی خود را پیدا کرده و تمهیدات در نظر گرفته شده برای تجدید حیات آن روز به روز شکل ملموس‌تری به خود می‌گیرد. در این میان نقش راهبردی شورای اسلامی شهر، به ویژه کمیسیون فرهنگی و اجتماعی و فعالیت میدانی سازمان‌های وابسته به شهرداری از جمله شهرداری منطقه ۱۱ و سازمان زیباسازی شهر تهران قابل تقدیر و امتنان است.
با دکتر محمدجواد حق‌شناس، ریاست محترم کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران، ری و تجریش در آستانه افتتاح پیاده راه شهریار گفتگویی کوتاه داشته‌ایم که شما را به مطالعه آن دعوت می‌کنم
سلام و عرض ادب جناب آقای دکتر، ممنون از فرصتی که در اختیار مجله تهران گذاشتید، خواستم در ابتدا کمی از لزوم برجسته‌سازی پهنه‌هایی از تهران بپرسم و در ادامه اهمیت پهنه رودکی را در این میان جویا شوم.
من هم سپاس‌گزارم از فرصتی که فراهم کردید تا میهمان مخاطبین مجله خوبتان باشم. در پاسخ به بخش اول پرسش‌تان باید عرض کنم که تهران مجموعه‌ای پیچیده و متراکم از عناصر، وقایع و خواست‌های مثبت و منفی است. همچنان‌که از ظرفیت‌های فرهنگی، تاریخی، قومیتی و مذهبی فراوانی نیز برخوردار است. طبعا پرداختن به هر بخش از آن می‌تواند از منظری مهم تلقی شود و این پرسش در مورد آن لحاظ شود. در این میان پهنه فرهنگ و هنر رودکی اهمیتی چند وجهی دارد. نخست آنکه این محدوده به لحاظ تاریخی دارای پیشینه ارزشمندی است. ضمن آنکه وجود آثار مهم و تاثیرگذاری چون تالار فرهنگ، تاتر شهر، تالار وحدت و… بر اهمیت نقش اجتماعی این محدوده افزوده است.
همچنین مرکزیت محوری شهر در اختیار این محدوده است و عملا نقطه اتصالی محور شمالی – جنوبی شهر با محور شرقی – غربی را بایستی یکی از مهم‌ترین تقاطع‌های شهری نه تنها در تهران، بلکه در کشور برشمرد. همچنین مشاهیر ارزشمندی در این پهنه زندگی کرده، شاغل بوده و یا آثاری از آن‌ها به جا مانده است، این نکته مهمی است که بر اهمیت این پهنه صحه می‌گذارد. جدا از اینکه مجاورت این محدوده با راسته کتاب در خیابان انقلاب اسلامی و مجموعه‌های دانشگاهی نظیر دانشگاه تهران، امیر کبیر، هنر و… باعث شده تا نخبگان علمی و فرهنگی کشور بتوانند به مخاطبین اصلی فعالیت‌های آن تبدیل شوند.
تجربه تلخ و ناخوشایند گذشته در گذرهایی نظیر سی‌تیر، باب همایون، هفده‌شهریور و… این بیم را به همراه دارد که آیا ممکن است سرنوشت پهنه رودکی به سرنوشت این گذرها دچار شود؟
بخش مهمی از این رخدادها که شما از آن با عنوان ناگوار و ناخوشایند نام بردید، در نتیجه نظام نامشخص و تدوین نشده بهره‌برداری است. ما از بدو امر متوجه این تهدید بوده‌ایم و لذا در سطح مدیران ارشد شهرداری تهران و سازمان‌های دولتی و غیردولتی نظیر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، خانه هنرمندان و… برای آن جلسات چاره‌اندیشی تدارک دیده‌ایم که نتایج مثبتی در پی داشته است. با اطمینان عرض می‌کنم که شاید برای نخستین بار در سابقه مدیریت شهری است که این اتفاق افتاده و آن اینکه ما دقیقا می‌دانیم قرار است در پهنه رودکی چه اتفاقی بیافتد. برای وقوع این اتفاق نیز تمهیدات لازم در نظر گرفته شده است. نظام بهره‌برداری برای ما بسیار مهم است و نقشه راه آن بدون شک پیش از بهره‌برداری از پهنه به صورت مشخص و قابل دسترس در اختیار قرار خواهد گرفت. جدا از آنکه ما تمهیدات نظارتی منسجمی در کمیسیون فرهنگی شکل داده‌ایم تا در قالب کارگروه‌های تخصصی، مقام نظارتی شورای اسلامی شهر تهران را نمایندگی کنند.
خبر خوشایندی هست آقای دکتر، نکته مهم دیگری که باید با شما در میان بگذارم این پرسش است که چگونه می‌توان انتظار همراهی سایر ارگان‌های مستقر در این پهنه را در این نظام بهره‌برداری داشته باشیم.
مشخصا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که متولی فرهنگی کشور است و در این پهنه دو بنیان مهم و تاثیرگذار تاتر شهر و بنیاد فرهنگی رودکی را در اختیار دارد، همراهی بسیاری با ما در مدیریت فرهنگی پهنه دارد و مدیران ارشد بنیاد رودکی در شورای راهبردی پهنه حضوری موثر و همیشگی دارند. برنامه‌های مشترک فراوانی هم در نظام بهره‌برداری از پهنه در نظر گرفته شده است. بعد از ارشاد، سازمان اوقاف و قوه قضاییه بیشترین سطح اشغال پهنه را در اختیار دارند. مشخصا اوقاف از ساختمان‌های موجود خود در پهنه به عنوان بخش اداری استفاده می‌کند، این به این معنا است که در ساعات غیر اداری سطح اشغال آن‌ها به پایین‌ترین حد ممکن می‌رسد و این همان بازه زمانی است که قرار است ما بیشترین حجم برنامه‌های خود را به مرحله اجرا بگذاریم. قوه قضاییه نیز وضعیتی مشابه با اوقاف دارد و نظام دانشگاهی مستقر در محدوده پهنه از ساعات میانی روز غیرفعال است. جدا از اینکه استقرار این بخش‌ها به امنیت پهنه در زیست شبانه کمک میکنند.
برای ترغیب بخش خصوصی چه تمهیداتی دارید؟
خوشبختانه بخش خصوصی در پهنه، پیش از آغاز این طرح حضور داشته و همچنان فعالیت جدی‌ای دارد. بیشترین صندلی‌های بخش خصوصی نمایش در این محدوده واقع شده است. همچنانچه پهنه به لحاظ سرانه کافه، گالری و موسسه فرهنگی در وضعیت بسیار مناسبی قرار دارد. ما به صورت جدی و مصرانه از فعالیت این بخش در حوزه فرهنگی حمایت می‌کنیم و برای آن‌ها در انجام پروژه‌های خود نه تنها در این پهنه که در سراسر شهر نظام حمایتی مناسبی تدارک دیده‌ایم. طبعا این حمایت در پهنه ملموس‌تر خواهد بود و بخش خصوصی می‌تواند روی حمایت مدیریت شهری در انجام فعالیت‌های خود حساب ویژه باز کند.
این روزها خبرهای بدی از تخریب بافت‌های تاریخی در شهر تهران به گوش می‌رسد. برای این خطر جدی در پهنه چه تمهیدی دارید؟
نظامنامه ثبت آثار ملی یا لکه‌های ارزشمند تاریخی در وزارت میراث فرهنگی دارای ایرادات فراوانی است که برخی از آن‌ها دهه‌ها هست که وجود دارد. متاسفانه باگ‌های موجود در این نظامنامه منجر به دستیازی به آثار تاریخی بسیاری شده است. در همین پهنه وجود این ایراد اساسی باعث تخریب ویلای ملک اصلانی شد که در نوع خود میراث معماری مدرن ایران به شمار می‌آمد. ما قانونگذار در حیطه ملی نیستیم. اما این به معنای برخورد منفعلانه نیست. تجربه ویلای ملک اصلانی باعث شد تا از توان مدیریت شهری برای جلوگیری از این روند سوداگرانه استفاده کنیم. خوشبختانه طرح مصوب پهنه و نظام بهره‌برداری از آن در قالب طرح تفصیلی در حال تدوین است و به محض ابلاغ آن تغییرات خارج از پیش‌بینی در این طرح قابل اجرا نیست. ما برای محافظت از بناهای ارزشمند و تاریخی شهر منتظر مصوبه سازمان‌های دیگر نمی‌مانیم و صیانت از آن‌ها را بنابر مسئولیتی که شهروندان به ما تفویض کردند، وظیفه ذاتی شورا دانسته و به آن عمل می‌کنیم. این برای اولین بار است که یک پهنه با کاربری فرهنگی جای خود را در طرح تفصیلی شهر تهران باز می‌کند و این همان نکته‌ای است که عرض کردم. همان راهکاری که مانع از تبدیل پهنه به مدل‌های شکست خورده قبلی می‌شود. خبرهای خوش دیگری هم داریم که در فرصت مناسب از آن‌ها رونمایی خواهیم کرد.
برای درگیر شدن توده مردم با برنامه‌های فرهنگی پهنه به چه راهکارهایی اندیشیده‌اید؟
ما در پهنه دو اصل مهم را از همان بدو شروع کار در نظر گرفتیم. نخست اینکه اجازه ندهیم پهنه از بافت مسکونی خود خارج شود. این نکته در طرح تفصیلی به وضوح تاکید شده است. دوم آنکه پهنه را برای مخاطب خاص طراحی نکنیم و نظام بهره‌برداری از آن را برای عموم شهروندان تهرانی و حتی هموطنان مسافر و گذری تدوین نماییم. می‌دانید که پهنه سرانه اسکان موقت و اسکان دانشجویی بالایی دارد و این علاوه بر اینکه می‌تواند تهدیدی به شمار بیاید، در نوع خود یک فرصت نیز قلمداد می‌شود.
چه رخدادی از این حیث پهنه را تهدید می‌کند؟
مشخصا حس تعلق در این قبیل سکونت‌های موقت وجود ندارد و این تهدیدی است که می‌تواند به تخریب شهری در همه ابعاد منتهی شود. جدا از آنکه سرانه بالای سکونت موقت باعث می‌شود مدیریت شهری با بافت انسانی متغیری مواجه شده و نتواند برنامه‌ریزی مدونی داشته باشد. اینها در کنار عارضه‌های دیگر، هر موقعیت شهری در هر نقطه‌ای از جهان را ممکن است با چالش مواجه سازد. بنده اما خیلی منفی‌نگر نیستم به این موضوع و تردد و سکونت موقت را یک فرصت می‌دانم. به ویژه برای تعامل با فرهنگ‌ها، مذاهب، قومیت‌ها و حتی ملیت‌های مختلف.
ممنون از توضیح خوبتان، اجازه بدید برگردیم به پاسخ شما به سوال پیشین در خصوص برنامه‌های مدنظر برای مشارکت عموم مردم با رخدادهای پهنه‌های فرهنگی
عرض می‌کردم که الویت نخست ما جلوگیری از تغیر بافت مسکونی به تجاری و اداری و حتی فرهنگی است. در وهله دوم به دنبال تقویت برنامه‌های فضای باز هستیم. رویدادها و رخدادهای فرهنگی شهری در قالب جشنواره‌های موضوعی، کارناوال‌های شاد و مفرح و… می‌تواند مردم را به سمت برنامه‌های این پهنه جلب کند.
این نکته را باید عرض کنم که پهنه فقط ساختمان و بنای ارزشمند تاریخی نیست و از حیث مشاهیر و نامداران نیز در موقعیت مناسبی قرار دارد. بنا داریم با معرفی این شاخص‌های مهم و تاثیرگذار فرهنگی، گروه علاقمندان و مخاطبین آن‌ها را نیز جذب نماییم. در گام بعدی تاریخ عمومی و شفاهی پهنه در حال تدوین است. نخستین کتاب این مجموعه با عنوان شناختنامه خیابان استاد شهریار مدتی پیش منتشر و در دسترس عموم قرار گرفت. بنا داریم این تعداد را به ده عنوان رسانده و برای هر خیابان پهنه نظیر آن را منتشر کنیم. در این کتابها ضمن بررسی تاریخچه خیابان و ابنیه آن، به معرفی نامداران، ثبت تاریخ شفاهی و بیان رخدادهای تاریخی میپردازیم. این مهم است که بدانیم در محلهای که زندگی می‌کنیم در طول زمان چه وقایع و رخداداهایی اتفاق افتاده است و یا چه بزرگان و مشاهیری در این محله با هم همزیستی کردهاند. این شناخت ظرفیت فرهنگی محلات را عرضه کرده و به حیات فرهنگی و اجتماعی آن کمک می‌کند. از این حیث پهنه رودکی موقعیتی استثنایی دارد. بیش از ۱۰۰ خانه تاریخی واجد ارزش تاکنون شناسایی شده است. برای صدها تن از افراد نامدار و شاخص پهنه شناسنامه صادر شده و به زودی از آن رونمایی می‌شود، همچنین بخش وسیعی از تاریخ معاصر ما در این پهنه رقم خورده که در قالب یک پروژه تحخقیقی در حال بازشناسی و تدوین آن‌ها هستیم. پس از احصاء اطلاعات و جمعآوری این دادهها بنا داریم با پلاک‌کوبی و معرفی موقعیت‌های مکانی موجود در پهنه به خوانش آن کمک کرده و عموم مردم را با وقایع مکان محور فراوانی که در پهنه به وقوع پیوسته آشنا می‌سازیم. اینها تنها بخش کوچکی از برنامه‌هایی است که برای ایجاد تمایل در مردم برای مشارکت درتحقق پهنه فرهنگ و هنر رودکی مد نظر داریم.
کمی هم اگر اجازه بدید درباره پیاده راه خیابان شهریار صحبت کنیم.
ساخت پیاده راه شهریار پس از پیرایش نما و جدارههای پهنه رودکی، دومین گام میدانی و اجرایی در تحقق پهنه فرهنگ و هنر رودکی است. خیابان استاد شهریار به نوعی مهم‌ترین خیابان این پهنه به شمار می‌آید. اتصال بوستان دانشجو و تاتر شهر با تالار وحدت و بنیاد رودکی از طریق همین خیابان صورت می‌گیرد. همچنین تقاطع‌های این خیابان از ابتدا تا انتها بسیار مهم است. تحقیقات و امکان‌سنجی پیادهراهسازی در این خیابان، تقریبا در تمام مطالعات صورت پذیرفته در طول ده سال اخیر پیشنهاد شده و در بررسیهای اخیر نیز بر لزوم آن تاکید شده است. ما تلاش داریم تا با حفظ امکان تردد وسایل نقلیه ضروری اعم از امدادی و اضطراری، تا جایی که میتوانیم بستر خیابان را در اختیار پیاده قرار بدهیم. مبلمان شهری، تابلوهای ایستگاهی و برنامه‌های میدانی قرار است قدم زدن در این خیابان را دلنشین کند.
ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید. امیدواریم در ادامه به صورت جامع‌تر برنامه‌های مدنظر مدیریت شهری برای پهنه را مورد واکاوی و بررسی قرار داده و به نقد و بررسی آن‌ها بپردازیم.
من هم از شما سپاس‌گزارم و امیدوارم اهالی رسانه به ما کمک کنند تا نمایه روشن‌تری در پیش روی خود داشته باشیم. نقد منصفانه و ارائه راهکار مناسب انتظار ما از جامعه رسانه‌ای کشور است که امیدوارم تحقق پیدا کند.
- این گفتگو برای نخستین بار در شماره دوم فصلنامه تهران در بهمن و اسفند ۱۳۹۸ منتشر شد
